Tôi không biết trước khi sáng tác ca khúc "Nỗi Lòng Người Ði," tác giả đã cống hiến cho nền tân nhạc Việt bao nhiêu ca khúc? Hay đó là ca khúc đầu tay của ông: Anh Bằng?
Nhạc sĩ Anh Bằng.
Ðiều tôi nhớ được là ca khúc này xuất hiện trong mấy năm đầu, đánh dấu cuộc di cư vĩ đại của hơn một triệu người miền Bắc, bỏ lại sau lưng mồ mả, tài sản, sự nghiệp, vào miền Nam làm lại cuộc đời...
Ðó là thời gian mà vết thương do sự tự cắt bỏ một phần tâm, thể mình, còn như những hòn than đỏ hực nỗi đau chia lìa thì, "Nỗi lòng người đi" đã như con gió góp phần khua thức thêm ngọn lửa lầm than xát muối.
Căn bản, ca từ của ca khúc ấy, vốn là một đoạn phim ngắn, quay chậm. Với hình ảnh, tâm sự của một đôi tình nhân trẻ, ngắm nhìn mối tình non yểu của mình, trong toàn cảnh ly tán của dân tộc, đất nước:
Tôi xa Hà Nội năm lên mười tám khi vừa biết yêu
Bao nhiêu mộng đẹp yêu đương thành khói tan theo mây chiều
Hà Nội ơi! Nào biết ra sao bây giờ
Ai đứng trông ai ven hồ khua nước trong như ngày xưa
Tôi xa Hà Nội năm em mười sáu xuân tròn đắm say
Ðôi tay ngọc ngà dương gian, tình ái em đong thật đầy
Bạn lòng ơi! Ngày ấy tôi mang cây đàn quen sống ca vui bên nàng
Nay khóc tơ duyên lìa tan
Giờ đây biết ngày nào gặp nhau
Biết tìm về nơi đâu ân ái trao nàng mấy câu
Thăng Long ơi! Năm tháng vẫn trôi giữa dòng đời
Ngậm đắng nuốt cay nhiều rồi
Hồ Gươm xưa vẫn chưa phai mờ...
Và, dù Saigon, phần đất mới huy hoàng, với những cánh cửa tương lai rộng mở, nhưng chẳng vì thế mà tình yêu kia, sớm lui vào bóng tối lãng quên:
Hôm nay Sài Gòn bao nhiêu tà áo khoe màu phố vui
Nhưng riêng một người tâm tư sầu vắng đi
trong bùi ngùi
Sài Gòn ơi! Mộng với tay cao hơn trời
Tôi hái hoa tiên cho đời để ước mơ nên đẹp đôi.
(Anh Bằng, "Nỗi Lòng Người Ði.")
Giai điệu cũng như ca từ đơn giản, chân chất. Không sang trọng, cầu kỳ. Không bóng gió, ẩn dụ sâu xa. Bài hát đi đến và, ở lại được trong tâm hồn người thưởng ngoạn, như một người bạn chân tình, thiết tha mời gọi đồng cảm.
Chính tính "mộc," không son phấn cho ngôn ngữ mà, "Nỗi Lòng Người Ði" của Anh Bằng, trong một chừng mực nào đó, theo tôi, đã trở thành nỗi lòng của nhiều người. Trong số đó, không ít người nghe, vốn không gắn bó, không kỷ niệm với Hà Nội. Có thể họ chỉ nghe, biết Hà Nội, Hồ Gươm, như sự nghe, biết mơ hồ về đế đô Thăng Long thuở trước. Nhưng không vì thế mà, nó không trở thành "nỗi lòng" của chính họ.
Ðiều tôi nhớ, thuở đó, khi "Nỗi Lòng Người Ði" đã ở với tâm hồn đồng cảm của nhiều người thì, một người bạn văn nghệ miền Nam của tôi, cho biết, anh không có chút ý niệm gì về Thăng Long, về Hà Nội! Nhưng qua ca khúc này, anh bỗng thấy thương, thấy yêu cái nơi chốn chỉ có trong tâm tưởng. Từ đấy, anh cũng sinh lòng thương cảm cho những người phải lìa xa Hà Nội, như sự chấm dứt mối tình đầu, mà theo anh:
"Tình đầu, bao giờ cũng là điều khó quen nhất."
Tôi cũng không biết bao nhiêu năm sau, dường như khoảng giữa thập niên (19)60, nghĩa là trên dưới mười năm, sau ca khúc "Nỗi Lòng Người Ði," một sáng tác khác của Anh Bằng, (viết chung với nhạc sĩ Lê Dinh và Minh Kỳ,) lại dấy lên trong tôi một cơn địa chấn cảm xúc, ngậm ngùi tưởng như có thể vuốt ve, ôm ấp được...
Ðó là khi tôi tình cờ nghe qua làn sóng điện, trong một khuya khoắt, khi đang công tác tại Pleiku. Ca khúc "Ðêm Nguyện Cầu":
Hãy lắng tiếng nói vang trong tâm hồn mình người ơi
Con tim chân chính không bao giờ biết đến nói dối
Tôi đi chinh chiến bao năm trường miệt mài
Và hồn tôi mang vết thương vết thương trần ai...
(Trích "Ðêm Nguyện Cầu," Lê Minh Bằng)
Ðã quá lâu, nhưng nếu tôi không lầm thì, người đầu tiên hát ca khúc này là Trung Chỉnh (?)Một tên tuổi tương đối còn xa lạ trong giới ca diễn của miền Nam, thời đó.
Tôi nói, "Ðêm Nguyện Cầu" dấy lên trong tôi một cơn địa chấn cảm xúc, ngậm ngùi tưởng như có thể vuốt ve, ôm ấp được... Vì thời gian ấy, nếu không kể những nhạc sĩ sớm nhận biết chỗ đứng của mình, dứt khoát không chạy theo phong trào, như một thứ... "thời trang nhạc tuyển" là:
-Ngợi ca người lính miền Nam hào hoa, lãng mạn hơn cả tiểu thuyết. Hay ngược lại:
-Chống chiến tranh, cổ xúy chọn lựa từ chối nghĩa vụ công dân thời chinh chiến, như một phản ứng nhuốm mầu... "trí thức!"
Số nhạc sĩ theo phong trào thời thượng vừa kể, dù đứng ở phía nào của vạch phấn tương phản, cũng đều có được cho họ những bội thu từ hai mùa gieo trồng hạt giống khác nhau. Cả hai khuynh hướng tân nhạc này, đều nhất thời đáp ứng thị hiếu đám đông. Nhất là giới thanh thiếu niên từ thành tới tỉnh.
Có người đã ví những ca khúc mô tả người lính miền Nam đi hành quân, như đi "pinic" - Khi mà, nơi trận tuyến, ban đêm, họ gác súng... ngắm trăng, làm thơ, viết nhạc... Mơ màng tưởng nhớ người yêu bé nhỏ ở hậu phương. Ban ngày thì đi vào rừng sâu, nhặt lá, tìm hoa... Bước tới bờ suối thì vớt rong, lượm sỏi, hốt... đá gửi về xuôi làm quà cho người tình lý tưởng...
Là những tưởng tượng, lãng mạn khó có ngay trong tiểu thuyết, nên đương nhiên xa lạ trong thực tế. Thực trạng, người lính khi hành quân, đã từng phút, từng giờ đương đầu, tính toán, "canh me" với thần chết, để duy trì mạng sống...
Do đó, những ca khúc loại trên, là lớp đường hư ảo, bao bọc viên thuốc độc chiến tranh. Nó là mặt khác của bi kịch. Mặt lừa dối hay, tự lừa dối!
Ngược lại, khuynh hướng chống chiến tranh, lại sử dụng một thứ ma túy khác. Họ tiêm vào cơ thể tầng lớp thanh thiếu niên miền Nam, giai đoạn chiến tranh khốc liệt (19)60, (19)70 những "thông điệp" kiểu yêu nước là từ chối nghĩa vụ công dân thời có thời binh đao. Những nhạc sĩ chọn điểm đứng này, dùng âm nhạc để cổ xúy người trẻ "tiên tiến" hãy cất cao tiếng nói đòi hòa bình, quên thù hận. Như thể, đó là con đường duy nhất... cứu nguy được dân tộc!
Gạt qua một bên giá trị nghệ thuật hay, tài năng của những nhạc sĩ thể hiện qua sáng tác của họ, những người ít cảm tính, chịu suy nghĩ, cho rằng cả hai xu hướng nọ, đều rơi vào tình trạng bất cặp. Cả hai đều nỗ lực đem tới cho từng lớp thanh niên miền Nam giai đoạn kể trên, những liều lượng "mọt phin," đủ khiến họ không có điều gì khác hơn hoang tưởng, ảo giác!
Giữa tình cảnh ấy, "Ðêm Nguyện Cầu" ra đời. Ngay tự những ngân vang thứ nhất, ca khúc đã cho thấy sự tách thoát hoàn toàn khỏi hai nguồn lực "thôi miên thần trí" người nghe. Ở ca khúc này, không hề có hình ảnh người lính "đi picnic!" Hay hình ảnh thanh niên "trốn nghĩa vụ là yêu nước!"
Cá nhân, tôi cho rằng, "Ðêm Nguyện Cầu" đã cho nó một tiếng nói khác, bằng khẳng định:
"Hãy lắng tiếng nói vang trong tâm hồn mình, người ơi - Con tim chân chính không bao giờ biết nói dối..."
Ðể dẫn tới những sự thật trần trụi mà, chiến trường hay chiến tranh đem lại cho người lính, như một định đề, không cần thêm bất cứ một lý giải chứng minh, nào:
"Tôi đi chinh chiến bao năm trường miệt mài - Và hồn tôi mang vết thương vết thương trần ai."
Ở những ca từ này, người nghe đã không bắt gặp dù chỉ một thoáng gần, xa hình ảnh thơ mộng, lãng mạn của hoa rừng, suối trong, thư tím... Họ cũng không thấy dội âm của những gào thét, phẫn nộ, triết lý hiện sinh, quyền không phải làm gì ngoài việc rong chơi ngày tháng!... Mà, nội dung toàn bài, là sự chấp nhận hoàn cảnh thực tế ngặt nghèo của người lính, trôi theo vận nước.
Người lính trong "Ðêm Nguyện Cầu" là những con người bình thường, không cường điệu, không lên gân. Họ không bị nhạc sĩ bắt họ phải thủ diễn vai người hùng trên... sân khấu. Họ chấp nhận thi hành bổn phận công dân. Nhưng không vì thế mà họ không có những buồn, vui, lo lắng, thất vọng, sợ hãi:
"Có những lúc tiếng chuông đêm đêm vọng về rừng sâu - Rưng rưng tôi chấp tay nghe hồn khóc đến rớm máu - Bâng khuâng nghe súng vang trong sa mù - Buồn gục đầu nghẹn ngào nghe non nước tôi trăm ngàn ưu sầu."
Họ cũng không thể con người hơn, khi nghĩ tới Thượng Ðế. Cầu xin Ðấng Thiêng Liêng lắng nghe lời rên xiết của đồng bào, của quê hương, đất nước họ:
"...Thượng Ðế hỡi hãy lắng nghe người dân hiền - Vì đất nước đang còn ưu phiền - Còn tiếng khóc trong đêm dài triền miên."
Và, khi ngắm nhìn chính mình, thay vì là hình ảnh của "có anh đi hàng đầu," với những vòng hoa chiến thắng từ em gái hậu phương;" hoặc điếc đặc, mù lòa, đặt câu hỏi tại sao phải chém giết ... Thì, Anh Bằng, trong ca khúc "Ðêm Nguyện Cầu," (sáng tác chung, với Lê Dinh và Minh Kỳ,) đã kết thúc ca khúc của mình, với những câu hỏi, cho thấy rõ ý thức thực tế về hoàn cảnh đất nước và, mối quan tâm của ông về dân tộc, tổ quốc:
"Có những lúc tiếng chuông đêm đêm vọng về rừng sâu - Rưng rưng tôi chấp tay nghe hồn khóc đến rớm máu - Quê hương non nước tôi ai gây tội tình - Nhà Việt Nam yêu dấu ơi bao giờ thanh bình?"
Với những người thưởng ngoạn có thói quen kiếm tìm trong ca khúc Việt, những triết lý tâm sâu, bí hiểm, những ý niệm nhân loại không tưởng, hay hình ảnh người lính như những dũng sĩ hào hùng mà, cũng cực kỳ lãng mạn, tôi nghĩ nhiều phần, họ sẽ thất vọng không ít, với "Ðêm Nguyện Cầu."
Riêng tôi, tính "mộc," chân chất, không phấn son cho chữ, nghĩa của Anh Bằng, một lần nữa, ca từ của ông lại dấy lên trong tôi cơn địa chấn cảm xúc, ngậm ngùi tưởng như có thể vuốt ve, ôm ấp được...
Du Tử Lê
(Còn tiếp)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét